Bitcoin και παραπληροφόρηση (2)

Όπως είχα υποσχεθεί, θα αποπειραθώ να προσεγγίσω το δεύτερο "βαρυσήμαντο" άρθρο, που φέρονται να έγραψαν δυο εκ των σοφών της ΕΚΤ, όπου, εν πολλοίς, τίθεται η θέση ότι το bitcoin δεν μπορεί να είναι βιώσιμο. 

Κατ' αρχάς, εκ πρώτης όψης παρατηρείται ότι το δημοσιευθέν κείμενο είναι άρθρο γνώμης. Δεν έχει παραπομπές σε έρευνες, στατιστικά ή ιστορικά στοιχεία, σε δημόσια έγγραφα ή οικονομικά δεδομένα. Άρα στόχος του δεν είναι η στοιχειοθετημένη παρουσίαση μιας άποψης, αλλά η δημιουργία μιας άποψης στον αναγνώστη. 

Εντούτοις, αξίζει να ελεγθεί η αξιοπιστία της προβαλλόμενης άποψης και ακόμα παραπάνω, η τυχόν αλήθεια της, διότι σε περίπτωση επιβεβαίωσης των απόψεων του άρθρου, όλοι θα έπρεπε να αποσύρουν τις τοποθετήσεις τους σε κρυπτονομίσματα, ώστε να προστατεύσουν τα χρήματά τους. Προς το σκοπό αυτό θα ερευνηθεί το άρθρο κατά λέξη και κατά ενότητα, ώστε να μην αδικηθεί η προσπάθεια των συντακτών του.

Λέει, λοιπόν, το άρθρο:

Η «ακμή» του bitcoin συνεχίζεται παρά τις επανειλημμένες αντιξοότητες. Η ιστορία επιτυχίας του πιο δημοφιλούς  κρυπτογραφικού περιουσιακού στοιχείου (κρυπτοστοιχείου) μέχρι σήμερα, με κεφαλαιοποίηση που μέσα στη χρονιά ξεπέρασε για ένα διάστημα και το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια ΗΠΑ, βασίζεται σε τρεις υποσχέσεις: πρώτον, να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο αποτελεσματικό νόμισμα, δεύτερον, να είναι ανθεκτικό στον πληθωρισμό και να επιτρέπει ακόμη και μεγάλα κεφαλαιακά κέρδη, και, τρίτον, να απελευθερώσει το «άτομο» από το κράτος και να το ενδυναμώσει. Αλλά οι υποσχέσεις αυτής της ψηφιακής τριάδας δεν εκπληρώνονται. Και επειδή η συλλογική αυταπάτη έχει πλέον λάβει διαστάσεις που θα προκαλέσουν σημαντική ζημιά στην κοινωνία, γίνονται όλο και πιο πιθανές οι παρεμβάσεις εκ μέρους των νομοθετών. Και τότε ο χάρτινος πύργος θα απειληθεί με κατάρρευση. 

Για να ελέγξουμε την παραπάνω θέση, πρέπει να δούμε, πώς ξεκίνησε το bitcoin και ποιοι είναι οι στόχοι του. Η αρχή του bitcoin, λοιπόν, έγινε με τη δημοσίευση μιας εργασίας με τίτλο Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System (πηγή) από το -μάλλον φανταστικό πρόσωπο του- Satoshi Nakamoto (πιθανότατα ήταν ομάδα hackers, πηγή). Ήδη στην περίληψη της εργασίας εκτίθεται ότι 

"Μια καθαρά peer-to-peer έκδοση ηλεκτρονικών μετρητών θα επέτρεπε οι πληρωμές στο διαδίκτυο να αποστέλλονται απευθείας από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να περάσουν από ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Οι ψηφιακές υπογραφές παρέχουν μέρος της λύσης, αλλά τα κύρια οφέλη χάνονται εάν απαιτείται ακόμα ένα αξιόπιστο τρίτο μέρος για να αποτρέψει τις διπλές δαπάνες. Προτείνουμε μια λύση στο πρόβλημα των διπλών δαπανών χρησιμοποιώντας ένα δίκτυο peer-to-peer. Το δίκτυο επισημαίνει τις συναλλαγές χρονολογώντας τις σε μια συνεχή αλυσίδα με βάση μια απόδειξη εργασίας (proof-of-work) που βασίζεται σε κατακερματισμό, σχηματίζοντας ένα αρχείο που δεν μπορεί να αλλάξει χωρίς επανάληψη της εργασίας."

Και αμέσως μετά εξηγεί τη λειτουργία του blockchain και πώς αυτή η λειτουργία μπορεί [μέσω της χρονοσφραγίδας και του πρωτοκόλλου proof of work)] να εξασφαλίσει το απαιτούμενο επίπεδο αξιοπιστίας.

Λίγο παρακάτω, στην εισαγωγή εξηγείται ότι

"Το κόστος της διαμεσολάβησης αυξάνει το κόστος συναλλαγής, περιορίζοντας το ελάχιστο πρακτικό μέγεθος της κάθε συναλλαγής και αποκλείει τη δυνατότητα μικρών περιστασιακών συναλλαγών, και υπάρχει ένα ευρύτερο κόστος στην απώλεια της ικανότητας πραγματοποίησης μη αναστρέψιμων πληρωμών για μη αναστρέψιμες υπηρεσίες. Με τη δυνατότητα αντιστροφής, η ανάγκη για εμπιστοσύνη εξαπλώνεται. Οι έμποροι πρέπει να είναι επιφυλακτικοί με τους πελάτες τους, απαιτώντας περισσότερες πληροφορίες από αυτές που διαφορετικά θα χρειάζονταν. Ένα ορισμένο ποσοστό απάτης γίνεται αποδεκτό ως αναπόφευκτο. Αυτά τα κόστη και οι αβεβαιότητες πληρωμής μπορούν να αποφευχθούν (όταν η συναλλαγή γίνεται) αυτοπροσώπως με τη χρήση φυσικού νομίσματος, αλλά δεν υπάρχει μηχανισμός για την πραγματοποίηση πληρωμών μέσω καναλιού επικοινωνίας χωρίς αξιόπιστο μέρος"

Άρα το bitcoin δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει τέσσερις στόχους που ήταν: 

α) Να αποτελέσει μια καθαρά peer-to-peer έκδοση ηλεκτρονικών μετρητών, ώστε

β) Οι πληρωμές στο διαδίκτυο να αποστέλλονται απευθείας από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να περάσουν από έναν χρηματοοικονομικό διαμεσολαβητή, δηλαδή από ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, ώστε να περιοριστούν τα κόστη της κάθε συναλλαγής.

γ) Να εξαλειφθεί η προϋπόθεση της εμπιστοσύνης, για την πραγματοποίηση μιας συναλλαγής, βάσει μιας εκ της φύσης της αξιόπιστης διαδικασίας καταγραφής και πραγματοποίησης μη αναστρέψιμων πληρωμών, και 

δ) Να εξαλειφθεί ο ηθικός κίνδυνος ή και η δυσμενής επιλογή, που δημιουργείται από την ασύμμετρη πληροφόρηση των μερών μιας συναλλαγής, μέσα από τα υφιστάμενα μέσα συναλλαγής.

Σε άλλο σημείο η έκθεση επισημαίνει ότι λόγω της αρχιτεκτονικής του bitcoin, δηλαδή λόγω του προκαθορισμένου αριθμού νομισμάτων που θα παραχθούν και θα κυκλοφορήσουν (συνολικά 21.000.000 νομίσματα θα υπάρξουν, πηγή), το bitcoin θα είναι εντελώς πληθωριστικά ελεύθερο. Αυτό, άλλωστε, διαπιστώνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2015 (JRC Technical Report), όταν διαπίστωσε ότι το Bitcoin είναι απαλλαγμένο από πληθωριστικές πιέσεις (αφού την κατεβάσετε, βλ σελ 37 της έκθεσης εδώ).

Άρα ναι, το bitcoin εξ αρχής ήθελε να γίνει peer-to-peer έκδοση ηλεκτρονικών μετρητών. 

Αλλά δεν επιβεβαιώνεται η θέση των συντακτών ότι τάχα απέτυχε να είναι πληθωριστικά ελεύθερο. Άλλωστε, είναι εκ της αρχιτεκτονικής του ανθεκτικό στον πληθωρισμό. Την απαλλαγή του bitcoin από πληθωριστικές πιέσεις δεχόταν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήδη από το 2015 (βλ την έκθεση εδώ). Και αυτό είναι μόνο ένα από τα πλεονεκτήματα (μεταξύ άλλων), που, όπως μας ενημερώνει η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (πηγή) οδήγησαν τόσο την ΕΚΤ (πηγή & πηγή σελ 7), την Κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας, της Ιαπωνίας αλλά και άλλες Ευρωπαϊκές Κεντρικές τράπεζες (πχ η Κεντρική τράπεζα της Σουηδίας, πηγή) να ερευνούν την πιθανότητα να εκδώσουν δικά τους ψηφιακά νομίσματα και να κάνουν ήδη τα σχετικά πειράματα. Ήδη την έκδοση ψηφιακού νομίσματος ερευνά και η ΕΚΤ (πηγή).

Επίσης, δεν επιβεβαιώνεται η θέση των συντακτών, ότι στόχος του bitcoin είναι τα μεγάλα κεφαλαιακά κέρδη, αφού άλλωστε, το bitcoin δημιουργήθηκε κατ' αρχήν ως μέσο συναλλαγής και όχι ως μέσο αποθησαυρισμού αξίας ή υπεραξίας, άσχετα αν εξελίχθηκε και εξελίσσεται σε ψηφιακό χρυσό ή επενδυτικό μέσο (άλλωστε και ο χρυσός ξεκίνησε ως μέσο συναλλαγής, μέσω χρυσών νομισμάτων, αλλά εξελίχθηκε σε μέσο αποθησαυρισμού αξίας ή υπεραξίας και σε προσφιλή επένδυση στα παγκόσμια χρηματιστήρια, ενώ ίδια είναι τα χαρακτηριστικά του ευρώ, πηγή). 

Ούτε, αντίστοιχα, επιβεβαιώνονται οι συντάκτες κατά το μέρος που υποθέτουν ότι στόχος του bitcoin είναι να απελευθερώσει το «άτομο» από το κράτος. Εξ αρχής στόχος των δημιουργών του ήταν η παράκαμψη των χρηματοοικονομικών μεσαζόντων, δηλαδή των τραπεζών και η επίτευξη μη αντιστρέψιμων συναλλαγών ακόμα και σε συνθήκες έλλειψης εμπιστοσύνης, δίχως τις στρεβλώσεις του ηθικού κινδύνου ή και της δυσμενούς επιλογής και με ελάχιστο οικονομικό κόστος. 

Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι το bitcoin είχε στόχο την απελευθέρωση του ατόμου από το κράτος, μόνο εάν οι έννοιες "κράτος" και "τράπεζες" ταυτίζονταν. Ευτυχώς, όμως, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ακόμα, ή τουλάχιστον, έτσι πιστεύω.

Άρα μέχρι του σημείου αυτού, οι συντάκτες του άρθρου αποκαλύπτουν μόνο ένα αληθές εγγενές χαρακτηριστικό του bitcoin (ηλεκτρονικά μετρητά). Ως προς τις υπόλοιπες δυο αποστολές, στις οποίες τάχα φέρεται να απέτυχε να εκπληρώσει το bitcoin, οι θέσεις των συντακτών είναι τουλάχιστον ανακριβείς, αφού το bitcoin είναι και πληθωριστικά ελεύθερο (γεγονός που δέχεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2015!) και μπορεί -πια- να υπηρετεί στο στόχο σώρευσης κεφαλαιακών κερδών, ενώ του αποδίδεται ο ψευδής στόχος της απελευθέρωσης του ατόμου από το κράτος, που εξ αρχής δεν ίσχυε.

Προσπερνώντας την ιστορική αναδρομή της δημιουργίας του bitcoin, οι κύριοι της ΕΚΤ ισχυρίζονται ότι

Υπάρχει πλέον ευρεία ομοφωνία ότι το bitcoin δεν έχει επιτύχει τον αρχικό του στόχο να είναι ένα νόμισμα. Το bitcoin είναι πολύ ασταθές και πολύ ακριβό στη συντήρησή του ώστε να μπορεί να εκπληρώσει τις κλασικές λειτουργίες του χρήματος, ήτοι μονάδα αποτίμησης, μέσο πληρωμής, και μέσο διατήρησης αξίας. Η παροχή κινήτρων για τη συντήρηση του συστήματος χωρίς κεντρική εξουσία είναι εγγενώς σπάταλη και δαπανηρή. Δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την παραδοσιακή διακυβέρνηση των υποδομών της αγοράς. Ως εκ τούτου, το επιχειρηματικό μοντέλο του bitcoin ως νόμιμο χρήμα δεν μπορεί να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα. Η έλλειψη αποδοχής από τους εμπόρους λόγω των μεγάλων χρόνων διακανονισμού και των υψηλών τελών δείχνουν ήδη ότι το bitcoin δεν μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη ως μέσο πληρωμής εκτός από μερικούς μικρούς και σκόρπιους θύλακες. Η τελευταία αποτυχία σε μεγαλύτερη κλίμακα ήταν η απόπειρα του Ελ Σαλβαδόρ να εισαγάγει το bitcoin ως δεύτερο νόμιμο χρήμα δίπλα στο δολάριο ΗΠΑ στις 7 Σεπτεμβρίου. Η προσπάθεια απέτυχε προς το παρόν, κυρίως επειδή δεν υπήρχε αποδοχή από τον πληθυσμό, και έστειλε την ισοτιμία του bitcoin σε καθοδική πορεία (απώλεια 15% κατά τη διάρκεια μιας ημέρας).

Η αξιωματική θέση περί τάχα ευρείας ομοφωνίας (που εκφράστηκε, πότε, από ποιους, άραγε;), ότι το bitcoin δεν είναι νόμισμα, είναι ένα χοντροκομμένο ψέμα. Το bitcoin είναι παγκόσμιο νόμισμα. Και είναι νόμισμα, γιατί γύρω του συσπειρώνει το μόνο απαιτούμενο ώστε να χαρακτηριστεί ως νόμισμα, δηλαδή ως μέσο συναλλαγής: Μια παγκόσμια συμφωνία, μια συμφωνία εμπιστοσύνης, μια συμφωνία εμπόρων και καταναλωτών, ότι αυτό το μέσο έχει αξία.

Ως νόμισμα, άλλωστε, το αποδέχονται κολοσσοί της παγκόσμιας οικονομίας, όπως η Paypal ή η Microsoft που δέχονται το bitcoin ως νόμισμα πληρωμών (πηγή) αλλά και μικρότερα ηλεκτρονικά καταστήματα, ήδη και στην Ελλάδα (παράδειγμα), που δέχονται κρυπτονομίσματα ως μέσα πληρωμής. Και ναι μεν, δεν είναι κρατικό νόμισμα, αλλά είναι παγκόσμιο νόμισμα, με βάση το οποίο λειτουργούν (τη στιγμή που γράφεται το άρθρο) 28291 ΑΤΜ σε 72 χώρες (πηγή). Από τα οποία μπορεί κανείς να κάνει αναλήψεις μετρητών και συναλλαγές με άλλα κρυπτονομίσματα. Το ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά του νομίσματος διαπιστώνει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (πηγή). Άρα ο ισχυρισμός είναι ψευδής.

Ύστερα, οι αρθρογράφοι ισχυρίζονται ότι το bitcoin έχει υψηλό κόστος συντήρησης. Εδώ, θα πρέπει πρώτα να ορίσουμε τι εννοούμε ως κόστος συντήρησης. Διότι το bitcoin όντας ηλεκτρονικό, δεν φθείρεται, δεν παραχαράσσεται, δεν επανεκδίδεται, δεν επανασχεδιάζεται και άρα δεν χρειάζεται νέο χαρτί, νέο μελάνι, νέο νερό, νέα μέταλλα και γενικά δεν επιβαρύνεται από τα εγγενή κόστη που συνοδεύουν τα φυσικά νομίσματα. Αν ως κόστος εννοείται η τοποθέτησή του σε ένα ψηφιακό πορτοφόλι, τότε το κόστος αυτό μπορεί να είναι από μηδενικό (πηγή) έως αμελητέο, συνιστάμενο στις προμήθειες που ίσως κληθεί να πληρώσει ο κάτοχος σε κάποιο ηλεκτρονικό πορτοφόλι, εφόσον αποφασίσει να μεταφέρει τα bitcoin του σε άλλη πλατφόρμα (πηγή). Μόνο αν στο κόστος υπολογίσουμε πρόσθετα το κόστος εξόρυξης του bitcoin (που ονομάζεται mining) ή και το κόστος από το halving (μια διαδικασία με την οποία επιδοτείται όποιος παράγει ένα bitcoin με επιπλέον 6 νέα bitcoin, οπότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι λόγω της αυξημένης προσφοράς, μειώνεται η τιμή του bitcoin), τότε, το κόστος φτάνει στο 2,1% ετησίως (πηγή) και βαίνει μειούμενο (αφού οι ανταμοιβές από το halving περιορίζονται στο μισό κάθε 4 χρόνια).

Αλλά το παραδοσιακό χρήμα έχει ακόμα μεγαλύτερα κόστη! Το αμερικανικό δολάριο έχει κόστος εκτύπωσης 6,2 cents/δολάριο, δηλαδή έχει κόστος παραγωγής 6,2%, χωρίς να υπολογίζονται τα κόστη διανομής, αντικατάστασης και φύλαξης, τραπεζικές προμήθειες κλπ (πηγή). Στην Ευρώπη η Bundesbank μας ενημερώνει ότι η παραγωγή ενός ευρώ κοστίζει 8 cents, πράγμα που θα μπορούσε να μεταφραστεί σε κόστος 8% αλλά με επιφύλαξη, διότι δεν παρέχονται περισσότερες λεπτομέρειες, ώστε να είναι γνωστό σε ποιο κέρμα ή χαρτονόμισμα προσδιορίστηκε το κόστος των 8 cents. Πάντως, είναι γνωστά τα παθήματα τόση της Ιταλίας (πηγή) όσο και της Ιρλανδίας (πηγή) που κατέληξαν ότι το κόστος παραγωγής των νομισμάτων του ευρώ, ήταν υψηλότερο από την αξία τους, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληρωμών (το γνωστό σε όλους ως SEPA) (πηγή), το οποίο προσδιόρισε το κόστος των μετρητών σε 65 δις ευρώ, για το έτος 2012. Με αυτά τα δεδομένα, ο ισχυρισμός περί αυξημένου κόστους σε σχέση με τα υφιστάμενα fiat money καταλήγει ακατάληπτος, εάν όχι ψευδής.

Περαιτέρω σημειώνεται ότι το κόστος διατήρησης ενός αποκεντρωμένου συστήματος blockchain δεν συγκρίνεται καν με το κόστος λειτουργίας της Ευρωζώνης. Τα συνολικά ετήσια λειτουργικά έξοδα του Ευρωσυστήματος το 2019 ανήλθαν σε 10,003 δις ευρώ, που αντιστοιχούν σε 0,088% και 0,084% του ονομαστικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ για το έτος αυτό (πηγή). Το ίδιο έτος, το κόστος λειτουργίας του blockchain του bitcoin ήταν λίγο πάνω από 120 δολάρια (πηγή).

Δοθέντος ότι για τους εμπόρους και την αποδοχή τους αναφέρθηκα ανωτέρω, μένει μόνο το παράδειγμα του Ελ Σαλβαδορ. Στο οποίο το bitcoin έγινε παράλληλο επίσημο νόμισμα στις 7 Σεπτεμβρίου 2021 (πηγή) και μόλις ένα μήνα μετά το χρησιμοποιούν 2,1 εκατομμύρια άνθρωποι (πηγή). Η δε πτώση του 15% δεν υπάρχει πια. Στις 07-09-2021 και ώρα 12:00 το bitcoin είχε αξία 43.856,94 ευρώ και σήμερα, 05-10-2021 και ώρα 23:11 έχει αξία 44.234,58 ευρώ (πηγή), δηλαδή ήδη παρουσιάζει άνοδο κατά 0,86% χωρίς η ενδεχόμενη τυχόν νέα διακύμανση της τιμής του προς τα κάτω ή προς τα πάνω, να είναι τρομακτικό ή ασύνηθες γεγονός. 

Άλλωστε, τέτοιες ακραίες διακυμάνσεις υπέστη και η βρετανική στερλίνα η οποία μέσα σε μια μέρα (17-09-1992) έχασε το 15% της αξίας της έναντι του Γερμανικού μάρκου και το 25% της αξίας της έναντι του Αμερικανικού δολαρίου (πηγή). Αντίστοιχα, όπως μας πληροφορεί ο πρώην Υπουργός Οικονομικών, κος Αλογοσκούφης, η αξία της δραχμής έναντι του Αμερικανικού δολαρίου υποχώρησε κατά 5 φορές (500%) μέσα σε 10 χρόνια (1975-1985) (πηγή). Η πτώση σήμαινε ότι η στερλίνα ή η δραχμή έπαψαν να είναι νομίσματα ή να έχουν αξία; Όχι βέβαια. Άλλωστε, κατά την αντίστροφη λογική, εφόσον το bitcoin ξεπέρασε τις 43.856,94 ευρώ, τότε η επιλογή του Ελ Σαλβαδόρ είναι καλή και οικονομικά δόκιμη; Η άποψη της ΕΚΤ είναι προβληματική, ακόμα και υπό το πρίσμα της κοινής λογικής, ενώ σε αντιπαραβολή με τα παραπάνω στοιχεία καταλήγει ακατάληπτη, ύποπτη ως μεροληπτική και αναθεωρητική της πραγματικότητας. 

Ύστερα λένε οι κύριοι της ΕΚΤ ότι

Η τεχνικά σταθερή «προσφορά χρήματος» του bitcoin αποδεικνύεται επίσης μια αδυναμία αν την εξετάσουμε πιο προσεκτικά: αυτό που λανσάρεται ως προστασία από τον πληθωρισμό θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην παγίδα του αποπληθωρισμού σε μια αναπτυσσόμενη οικονομία. Όταν έχουμε αποπληθωρισμό, η πτώση των τιμών βάζει τους πολίτες στον πειρασμό να αναβάλουν για το μέλλον τις λιγότερο επείγουσες αγορές. Αυτό είναι ίσως λογικό όταν πρόκειται για ένα άτομο, αλλά όταν πρόκειται για το σύνολο της κοινωνίας η ζήτηση μειώνεται και η οικονομία επιβραδύνεται. Παρηγοριά, ωστόσο, αποτελεί το γεγονός ότι η υποτιθέμενη προστασία από τον πληθωρισμό μέσω μιας σταθερής προσφοράς κρυπτονομισμάτων είναι ψευδής καθώς ο αριθμός των πιθανών κρυπτοστοιχείων που μπορούν να ανταγωνιστούν το bitcoin είναι, εν τέλει, απεριόριστος.

Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζουν οι αντιφάσεις. 

Αντίφαση 1η: Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου μας είπαν ότι το bitcoin απέτυχε να εκπληρώσει τρεις υποσχέσεις, μεταξύ των οποίων την έλλειψη πληθωρισμού. Άρα κατά την πρώτη παράγραφο του άρθρου, υποστήριξαν ότι το bitcoin παράγει ή πάσχει από πληθωρισμό. Τώρα λένε το αντίστροφο: Ότι τελικά, η σταθερή προσφορά χρήματος μπορεί να οδηγήσει σε αποπληθωρισμό. 

Χμ. Και τα δυο ταυτόχρονα δεν μπορούν να συντρέχουν. Θα πρέπει να αποφασίσουν οι κύριοι της ΕΚΤ: Τελικά το bitcoin δημιουργεί πληθωρισμό ή αποπληθωρισμό; Γιατί, δεν είναι δυνατό να τα κάνει και τα δυο ταυτόχρονα.

Η θέση αυτή υποκρύπτει μια ψευδή υπόθεση των συντακτών του άρθρου: Υποθέτουν, έστω κι αν δεν το ομολογούν δημοσίως, ότι το bitcoin θα δημιουργήσει αποπληθωριστικές πιέσεις στις αναδυόμενες οικονομίες, πράγμα που μπορεί να ισχύει μόνο εάν το bitcoin είναι το μοναδικό νόμισμα μιας οικονομίας. Εάν, όμως, το bitcoin είναι παράλληλο νόμισμα (όπως τώρα), τότε τον πληθωρισμό και τον αποπληθωρισμό δεν τον δημιουργεί το bitcoin (δεν μπορεί, άλλωστε) αλλά το fiat νόμισμα (πχ ευρώ) στο οποίο εκφράζονται τα βασικά μεγέθη της οικονομίας και αντίστοιχα οι τιμές στις αγορές (πχ ευρώ)! Άρα, τα περί αποπληθωρισμού είναι αβάσιμα και ψευδή, αφού προϋποθέτουν την υλοποίηση της ψευδούς υπόθεσης, ότι μια χώρα θα εγκαταλείψει το εθνικό της νόμισμα και θα υιοθετήσει ως μoναδικό νόμισμα το bitcoin, οπότε λόγω της περιορισμένης προσφοράς bitcoin θα βιώσει αποπληθωριστικές πιέσεις.

Αντίφαση 2η:

Ως αποπληθωρισμός ορίζεται η διαρκής τάση μείωσης του γενικού επιπέδου τιμών για μακρά χρονική περίοδο. Αλλά παραπάνω, οι κύριοι της ΕΚΤ ισχυρίζονταν ότι το bitcoin δεν γίνεται αποδεκτό από τους εμπόρους, ως μέσο πληρωμών. Άρα, κατ' επέκταση ισχυρίζονταν ότι οι έμποροι δεν δέχονται bitcoin και συνεπώς, δεν εκφράζουν τις τιμές των προϊόντων τους σε bitcoin. Πώς, λοιπόν μπορούν να μειωθούν οι τιμές σε bitcoin, αφού οι έμποροι δεν τις εκφράζουν σε bitcoin και δεν δέχονται bitcoin;

Με την παραπάνω διατύπωση, οι κύριοι της ΕΚΤ κάνουν κάτι ύποπτο: Επιχειρούν αντιμεταχώριση του προβλήματος, που αντιμετωπίζουν και μπορεί να προκαλέσουν τα fiat money. Δηλαδή, οι κύριοι της ΕΚΤ λένε ότι "εμείς, με τις αποφάσεις μας, μπορεί να προκαλέσουμε αποπληθωρισμό" (δηλαδή πτώση των τιμών που εκφράζονται σε ευρώ), οπότε όταν βάζουμε μια οικονομία σε συνθήκες αποπληθωρισμού, το bitcoin δεν μπορεί να ανταποκριθεί. 

Όμως, αφενός ο αποπληθωρισμός αυτός αφορά και δημιουργείται από το ευρώ και τις αποφάσεις της ΕΚΤ. Όχι από το bitcoin. Αφετέρου, τα περί αποπληθωρισμού αποδεικνύονται ψευδή και από άλλη άποψη: Αν βάλουμε στην συνάρτηση, ως απάντηση στον αποπληθωρισμό, την τιμή του bitcoin, τότε βλέπουμε ότι όσο αυξάνεται η τιμή, δηλαδή, όσο αυξάνεται η αξία του bitcoin, τόσο λιγότερα satoshi θα χρειάζεται κανείς για να κάνει τις συναλλαγές του (ιδίως, σε συνθήκες αποπληθωρισμού) κι επομένως, τότε είναι που θα απομένει περισσότερο διαθέσιμο bitcoin, καθιστώντας αδύνατη τη μη χρηματοδότηση της αγοράς (σημείωση: η μικρότερη μονάδα υποδιαίρεσης του bitcoin ονομάζεται satoshi, πήρε το όνομά της από το όνομα/ψευδώνυμο του δημιουργού του, Satoshi Nakamoto και ισούται με 1/100.000.000 Bitcoin. Δηλαδή, ένα Bitcoin αποτελείται από 100.000.000 satoshi).

Αντίφαση 3η:

Λένε, τέλος οι κύριοι της ΕΚΤ ότι η υποτιθέμενη προστασία από τον πληθωρισμό μέσω μιας σταθερής προσφοράς κρυπτονομισμάτων είναι ψευδής, καθώς ο αριθμός των πιθανών κρυπτοστοιχείων που μπορούν να ανταγωνιστούν το bitcoin είναι, εν τέλει, απεριόριστος.

Μάλιστα. 

Άρα επειδή υπάρχει πχ ethereum, solana, polkadot κλπ θα πληθωρίσει το bitcoin; Άρα, κατ' αναλογία, και το ευρώ κινδυνεύει από τον πληθωρισμό του Αμερικάνικου δολαρίου ή του Κινέζικου γουάν; Ή μήπως, με δεδομένο τον πληθωρισμό στην Τουρκία ή στην Βενεζουέλα ή την Ζιμπάμπουε, μάλλον θα πρέπει να περιμένουμε κατάρρευση της Ευρωπαϊκής οικονομίας, αφού κατά τη λογική των κυρίων της ΕΚΤ δεν γίνεται να μην κινδυνεύει, αφού είναι όλα νομίσματα; 

Το επιχείρημα είναι φαιδρό και θυμίζει το παλιό λογικό παράδοξο "το μπουζούκι είναι όργανο-ο αστυνόμος είναι όργανο-άρα ο αστυνόμος είναι μπουζούκι". Δεν αξίζει περαιτέρω σχολιασμό. 

Λένε, παρακάτω οι κύριοι της ΕΚΤ

Η συχνά χρησιμοποιούμενη σύγκριση με τον χρυσό επίσης είναι παραπλανητική, καθώς ο χρυσός χρησιμοποιείται στη βιομηχανία και είχε αξία ως κόσμημα για αιώνες προτού κάποιος σκεφτεί να τον χρησιμοποιήσει ως μέσο αποθήκευσης αξίας, μορφή επένδυσης ή συναλλαγματικό απόθεμα. Επιπλέον, ο χρυσός δεν εκφυλίζεται με την πάροδο του χρόνου και διατηρεί την αξία του ακόμη και σε χαοτικές συνθήκες ή σε προσωρινή αποτυχία των ψηφιακών υποδομών.

Τέλος, το επιχείρημα ότι το παραστατικό χρήμα (fiat money) των σύγχρονων κεντρικών τραπεζών δεν έχει και αυτό εσωτερική αξία δεν ευσταθεί καθώς με την εσκεμμένη απομάκρυνση από την κάλυψη σε χρυσό, τα κράτη και οι κεντρικές τράπεζες θέσπισαν αυστηρές εντολές, νομικές εγγυήσεις, και θεσμικές και λειτουργικές ρυθμίσεις (ανεξαρτησία, καθώς και δάνεια έναντι εξασφαλίσεων) για να μπορέσουν να αφήσουν το φρένο του χρυσού χωρίς να χαθεί η σταθερότητα.

Τα παραπάνω, είναι ψευδή και ιστορικά ανακριβή. Ο χρυσός χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα ως μέσο αποθήκευσης αξίας και επίδειξης πλούτου. Ο χρυσός ήταν το μέταλλο της επιλογής για τους αρχαίους Αιγυπτίους, και χρησιμοποιήθηκε εκτενώς σε όλη την ιστορία των Φαραώ της Αιγύπτου. Αν οι κύριοι της ΕΚΤ είχαν διαβάσει, έστω, λίγη Ελληνική μυθολογία θα ήξεραν το μύθο του βασιλιά Μίδα, που ευχήθηκε ό,τι πιάνει να το μετατρέπει σε χρυσό. Και δυστυχώς, για τον βασιλιά, η ευχή πραγματοποιήθηκε. Μέχρι σήμερα, ο χρυσός διαπραγματεύεται (ως πολύτιμο μέταλλο, ως συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης, ως σύμβαση επί διαφοράς κλπ) σε όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου και οι τιμές του μετάλλου αλλά και όλων αυτών των παραγώγων παρουσιάζουν καθημερινές διακυμάνσεις. 

Όπως και ο χρυσός, έτσι και το bitcoin δεν χάνει την αξία του με το χρόνο (ότι "γράφεται" στο blockchain ισχύει και υπάρχει για πάντα) και διατηρεί την αξία του ακόμα και σε χαοτικές συνθήκες (πχ πανδημία), ακόμα κι αν η αξία αυτή παρουσιάζει διακυμάνσεις (όπως και ο χρυσός). Η μόνη διαφορά είναι ότι ο χρυσός υπάρχει στον υλικό κόσμο, ενώ το bitcoin υπάρχει στον ψηφιακό κόσμο. 

Το θέμα της απαίτησης ψηφιακών υποδομών δεν αξίζει να σχολιαστεί. Αρκεί οι κύριοι της ΕΚΤ να μπουν σε μια σύγχρονη τράπεζα και να ζητήσουν να κάνουν μια -οποιαδήποτε- συναλλαγή με κλειστούς τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή χωρίς ίντερνετ. Η ανάγκη ψηφιακών υποδομών υπάρχει πια για κάθε νόμισμα σε όλο τον κόσμο και όποιος κάνει ότι δεν το καταλαβαίνει αυτό, απλά υποκρίνεται.

Όσον αφορά για την αξία των fiat χρημάτων, ναι, και αυτή -όπου υπάρχεικαι στο μέτρο που υπάρχει- στηρίζεται στην ίδια συμφωνία εμπιστοσύνης στην οποία στηρίζεται το bitcoin. Καμία διαφορά. Απλά, ίσως η εμπιστοσύνη των πολιτών στις κυβερνήσεις και κατ' επέκταση στα fiat money να είναι μειωμένη, διότι τα fiat νομίσματα γίνονται εργαλεία μονεταριστικών πολιτικών, με υποτιμήσεις, διολισθείσες, πτωχεύσεις κρατών ή κουρέματα καταθέσεων (βλ Κυπριακή οικονομική κρίση του 2012-2013), κίνδυνοι οι οποίοι δεν υπάρχουν στο bitcoin.

Λένε, ύστερα, οι κύριοι της ΕΚΤ

Επειδή το bitcoin δεν είναι αποτελεσματικό ως μέσο πληρωμής, δεν είναι ανταγωνιστικό για νόμιμες πληρωμές και δεν έχει καμία άλλη εσωτερική αξία. Επιπλέον, το bitcoin δεν παράγει ούτε ταμειακές ροές ούτε μερίσματα, ενώ η συντήρησή του είναι εξαιρετικά δαπανηρή. Δεν απαιτείται βαθιά γνώση χρηματοοικονομικών μαθηματικών – η κοινή λογική αρκεί για να αντιληφθεί κανείς ότι η τιμή του bitcoin θα μηδενιστεί αργά ή γρήγορα.

Οι επενδυτές που ποντάρουν σε μια διαρκή αύξηση της αξίας επειδή η προσφορά είναι περιορισμένη συγχέουν το σπάνιο με το πολύτιμο: οι περιορισμένες ποσότητες οποιουδήποτε αγαθού αξίζουν μια δεκάρα η ντουζίνα – είναι μόνο η χρήσιμη υποκειμενική ζήτηση που καθιστά ένα αγαθό πολύτιμο. Ο υποκειμενικός ενθουσιασμός για το bitcoin από μόνος του δεν είναι αρκετός μακροπρόθεσμα, ειδικά από τη στιγμή που η ακόλουθη αρχή ισχύει και για μια καθαρά αριθμητική αλυσίδα όπως είναι το bitcoin: οι τεχνολογίες αντικαθίστανται από καλύτερες τεχνολογίες και οι νεότερες εκτοπίζουν σύντομα τις μέχρι πρόσφατα καινούριες. Στην πραγματικότητα, η σχετική σημασία του δεσπόζοντος bitcoin στην αγορά κρυπτογραφικών περιουσιακών στοιχείων συνεχίζει να μειώνεται: ενώ το bitcoin αντιπροσώπευε σχεδόν το 90% της κεφαλαιοποίησης όλων των κρυπτοστοιχείων στα τέλη του 2016, σήμερα αντιπροσωπεύει μόνο ένα 40% περίπου.

Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη που οι πανηγυρισμοί στην αγορά για άλλα κρυπτοστοιχεία είναι ξέφρενοι, χωρίς η υπόθεση εργασίας να έχει γίνει περισσότερο πειστική. Το cardano διπλασίασε την αξία του τον Αύγουστο και αναρριχήθηκε στην τρίτη θέση μεταξύ των κρυπτοστοιχείων πίσω από το bitcoin και το ethereum. Ένα token που ονομάζεται avalanche τριπλασίασε την αξία του την ίδια περίοδο. Ταυτόχρονα, οι τιμές για ψηφιακές φωτογραφίες βράχων με μάτια λέιζερ ή κρυπτογραφημένων φαλαινών εκτοξεύονται, μερικές φορές μέσα σε λίγες μόνο ημέρες. Και τα ταμπλόιντ σε ορισμένες χώρες δίνουν πλέον συμβουλές για επενδύσεις σε κρυπτοστοιχεία, όπως ακριβώς και ο διαχειριστής ενός τοπικού στούντιο τατουάζ.

Δεδομένου ότι η αξία του bitcoin δεν συνδέεται με κανένα οικονομικό όφελος (καθώς είναι ακατάλληλο ως μέσο πληρωμής) και δεδομένου ότι το κόστος διατήρησης αυτού του οικονομικά ανούσιου συστήματος είναι υπερβολικά υψηλό, η αποτίμηση του bitcoin στην αγορά βασίζεται καθαρά και μόνο στην κερδοσκοπία. Αυτό λειτουργεί για μόνο όσο μπορεί να διατηρηθεί η ψευδαίσθηση της κοινότητας του bitcoin σχετικά με τα υποτιθέμενα πλεονεκτήματά του ως μέσο πληρωμής.

Μπορεί να το δει κανείς από όποια πλευρά θέλει: η υπερβολή του bitcoin έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας κερδοσκοπικής φούσκας σύμφωνα με τη θεωρία του «μεγαλύτερου κορόιδου»: η αξία αυξάνεται όσο υπάρχει ένα ακόμα μεγαλύτερο κορόιδο που υποθέτει ότι μπορεί να πουλήσει σε ακόμα υψηλότερη τιμή λίγο καιρό αργότερα. Όμως, όπως και το γεγονός ότι ο αριθμός των bitcoin είναι τελικά περιορισμένος, έτσι και κάποια στιγμή δεν θα υπάρχουν πια αρκετά κορόιδα που να θέλουν ένα τελικά άχρηστο κερδοσκοπικό αντικείμενο. Μακροπρόθεσμα, η εγγενής έλλειψη αξίας του bitcoin θα επικρατήσει και στην αγορά.

Για το εάν το bitcoin είναι μέσο πληρωμής, εάν γίνεται δεκτό ως τέτοιο και από ποιους αναφέρθηκα παραπάνω, όπου και παραπέμπω. Για το αν παράγει ταμειακές ροές, αρκεί να θυμηθούμε τα 28291 ΑΤΜ σε 72 χώρες (πηγή) τα οποία ανταλλάσσουν bitcoin με fiat money και άρα όποιος εισπράττει bitcoin εισπράττει χρήμα και έχει κανονικά ταμειακές ροές. Το ζήτημα της συντήρησης εκτέθηκε επίσης παραπάνω, οπότε απομένει το ζήτημα των μερισμάτων. Βέβαια, σε μια Ευρώπη που έχει μηδενικά επιτόκια κι επομένως ούτε το ευρώ δεν παράγει κανένα "μέρισμα", κανονικά δεν θα έπρεπε να προβάλλεται αυτό το επιχείρημα, αλλά ιδίως στο ζήτημα των δυνητικών μερισμάτων του bitcoin οι κύριοι της ΕΚΤ δείχνουν -πραγματική ή ύποπτη;- άγνοια.

Διότι, εδώ βλέπουμε ότι το bitcoin εφόσον τοποθετηθεί σε έντοκα προγράμματα αποδόσεων (λέγεται staking) έχει μέση ετήσια απόδοση 3,88%, ενώ εάν επιλέξουμε και διαρκή επανατοποθέτηση και ανατοκισμό (μέσα από το πρωτόκολλο compound), τότε η απόδοση φτάνει στο 3,96%. Κι όλα αυτά, ανεξαρτήτως της τιμής του, η οποία σε περίπτωση ανόδου αποδίδει πρόσθετα κεφαλαιακά οφέλη. Όχι κι άσχημα, ε; Ιδίως έναντι ενός ευρώ που δίνει ένα ολοστρόγγυλο μηδέν...

Για την αξία του bitcoin κανονικά, θα έπρεπε να παραπέμψω εκ νέου στην Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2015, αλλά εδώ οι αρθρογράφοι βάζουν μια νέα παράμετρο: τη χρήσιμη υποκειμενική ζήτηση. Μάλιστα. 

Άρα η χρήσιμη υποκειμενική ζήτηση είναι αυτή που κάνει το κέρατο του ρινόκερου το 11ο πιο ακριβό πράγμα στον πλανήτη; Μα δεν χρησιμοποιείται πουθενά, πέρα από κάποιες Βιετναμέζικες δοξασίες. Ή ανάποδα, η τιμή της Τσέχικης Κορόνας είναι ίση με 3 cents του δολαρίου. Άρα δεν έχει αξία διότι δεν έχει χρήσιμη υποκειμενική ζήτηση; Άρα η οικονομία της Τσεχίας παράγει άχρηστη υποκειμενική ζήτηση; Η οικονομία της Τσεχίας, λοιπόν, είναι μια οικονομική φούσκα; Το άρθρο διολισθαίνει ολοένα και παραπάνω σε δρόμους που μαρτυρούν ότι δεν γράφτηκε από οικονομολόγους.

Το επόμενο επιχείρημα που μετέρχονται οι κύριοι της ΕΚΤ είναι ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας εκτοπίζει τις παλαιότερες τεχνολογίες. Πράγματι, η τεχνολογία εξελίσσεται αλλά το ότι κάθε νέα τεχνολογία εκτοπίζει τις παλαιότερες είναι εν μέρει ψευδές. Πχ η τεχνολογία παραγωγής αυτοκινήτων εξελίχθηκε αλλά αυτό δεν εκτόπισε το αυτοκίνητο. Έτσι και η τεχνολογία παραγωγής κρυπτονομισμάτων μπορεί να αλλάξει (πχ από το πρωτόκολλο proof-of-work με βάση το οποίο παράγεται το bitcoin, σήμερα είμαστε στα πρωτόκολλα proof-of-stake ή proof-of-history), αλλά αυτό δεν εκτοπίζει τα κρυπτονομίσματα από την αγορά. Διότι η τεχνολογία είναι ο τρόπος, η μέθοδος παραγωγής (είναι αυτό που λένε οι οικονομολόγοι, συντελεστής της παραγωγής) αλλά δεν είναι το αγαθό καθ' αυτό.

Όσον αφορά τη φερόμενη ως φθίνουσα δεσπόζουσα θέση του bitcoin στην αγορά: Εδώ πια το άρθρο γεννά υποψίες απόπειρας χειραγώγησης του αναγνώστη, μέσω παρουσίασης ελλειμματικών στοιχείων. Διότι αληθώς, την 01-02-2017 το bitcoin κυριαρχούσε σε ποσοστό 95,70% σε μια αγορά συνολικής κεφαλαιοποίησης 15,6 δις δολαρίων. Άρα γύρω από το bitcoin κινούνταν περί τα 14,93 δις από το σύνολο της αγοράς. 

Σήμερα, το bitcoin κυριαρχεί σε ποσοστό περίπου 40% σε μια αγορά 2 τρις δολαρίων. Άρα γύρω από το bitcoin κινούνται περί τα 800 δισ δολάρια. Η πορεία από τα 14,93 δις στα 800 δις είναι η τάχα "φθίνουσα πορεία" που διατυμπανίζουν οι αρθρογράφοι;

Ας βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, λοιπόν. Ως το πρώτο κρυπτονόμισμα, το BTC απολάμβανε το λεγόμενο "πλεονέκτημα της πρώτης κίνησης" και όλα όσα συνοδεύονταν από αυτό, συμπεριλαμβανομένης της αναγνωρισιμότητας, της εμπιστοσύνης, της οικειότητας και της περαιτέρω υιοθέτησης του νομίσματος (πηγή). Όταν τα εναλλακτικά νομίσματα άρχισαν να κερδίζουν στα τέλη του 2017 και στις αρχές του 2018, η μέτρηση της κυριαρχίας του bitcoin έγινε ιδιαίτερα χρήσιμη για τεχνική ανάλυση και πρόβλεψη της κανονικά απρόβλεπτης σχέσης μεταξύ BTC και εναλλακτικών νομισμάτων. Τίποτα άλλο δεν δείχνει αυτό το ποσοστό, παρά μόνο, πόσο η πορεία του bitcoin μπορεί να είναι ταυτόσημη ή να είναι καθοριστική για την πορεία των λοιπών νομισμάτων, σε επίπεδο τεχνικής ανάλυσης. 

Υπάρχει όμως και μια άλλη ανάγνωση. Το ότι μια αγορά των 15 δις έφτασε στα 2 τρις δείχνει ότι η αγορά εξελίσσεται. Εισέρχονται σε αυτήν νέα προϊόντα, με νέα χαρακτηριστικά και νέα δυναμική, που κάνουν άλλα πράγματα, σε σχέση με το bitcoin. Άλλα κρυπτονομίσματα παράγουν τόκο (πχ compound), άλλα κρυπτονομίσματα κάνουν απευθείας μετατροπές (swap) μεταξύ διαφορετικών νομισμάτων (πχ kava), άλλα κρυπτονομίσματα δημιουργούν έξυπνα συμβόλαια (πχ Ethereum), άλλα κρυπτονομίσματα παράγουν πρόσθετη ρευστότητα μέσω δανεισμού (ενεργητικού και παθητικού). Αυτά τα νομίσματα έλκουν πρόσθετη ρευστότητα από απλούς πολίτες και επενδυτές. Αυτά τα νέα νομίσματα δεν ανταγωνίζονται το bitcoin. Αυτά τα νέα νομίσματα έρχονται να προσθέσουν μικρά ή μεγάλα πράγματα που έλειπαν από την αγορά κρυπτονομισμάτων. Έρχονται και σταδιακά ολοκληρώνουν ένα εκπληκτικά ευρύ, εκπληκτικά γρήγορο, εκπληκτικά φτηνό, εκπληκτικά έμπιστο παράλληλο σύστημα πληρωμών. ΕΝΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΠΛΗΡΩΜΕΣ ΣΕ BITCOIN. Αν οι οικονομολόγοι της ΕΚΤ δεν ξέρουν πώς λειτουργεί η αγορά κρυπτονομισμάτων και αν δεν μπορούν να αντιληφθούν τι βλέπουν, αυτό είναι ανησυχητικό για την πορεία του ευρώ.

Για την αξία του BTC ως μέσου πληρωμής, αναφέρθηκα παραπάνω, όπου και παραπέμπω, σε συνδυασμό με την από 2015 Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που καταλήγει σε αντίθετα συμπεράσματα (βλ την έκθεση εδώ). Για το κόστος διατήρησης αναφέρθηκα παραπάνω, όπου και παραπέμπω. Στην ίδια Έκθεση αναπτύσσεται η μαθηματική αποδεδειγμένη θέση ότι η αξία του bitcoin ακριβώς λόγω της έλλειψης πληθωρισμού μάλλον θα βαίνει αυξανόμενη. Τόσες αντιφάσεις, σε κείμενα προερχόμενα επί της ουσίας από το ίδιο κέντρο εξουσίας (ΕΕ), σπάνια βλέπει κανείς.

Παραβλέπω εντελώς την παράγραφο που λέει ότι

η οριστικότητα των πληρωμών είναι μια καθιερωμένη έννοια, και η αντιστρεψιμότητα των πληρωμών έχει λιγότερο να κάνει με τα συστήματα πληρωμών καθαυτά παρά με τους στόχους του αστικού και ποινικού δικαίου, δηλαδή τη δυνατότητα επιστροφής ή κατάσχεσης παράνομα αποκτηθέντων κεφαλαίων. Το γεγονός ότι μια πληρωμή δεν μπορεί τεχνικά να αντιστραφεί δεν αποκλείει την εκ των υστέρων έναρξη μιας νέας πληρωμής, είτε εκούσια είτε με διαταγή, σε περίπτωση αποζημίωσης για παράδειγμα. Το γεγονός ότι αυτή η οικονομική αντιστρεψιμότητα είναι δαπανηρή στην περίπτωση των μαζικών πληρωμών δεν οφείλεται στην τεχνολογία, αλλά στις νομικές και συμβατικές απαιτήσεις.

Και την παραβλέπω διότι μέσα σε μια μακροσκελή πρόταση υπάρχει ριζική μεταστροφή της άποψης των αρθρογράφων, η οποία, λόγω αντιφατικότητας, καθιστά τα γραφόμενα ακατάληπτα. Μέσα σε μια πρόταση υποστηρίζονται την ίδια στιγμή δυο αντιφατικές απόψεις. Έτσι, ενώ αρχικά διατυπώνεται η θέση ότι η αντιστρεψιμότητα των πληρωμών δεν έχει να κάνει με τα συστήματα πληρωμών, στη συνέχεια μας λέει ότι η αντιστρεψιμότητα των πληρωμών είναι τεχνικά αδύνατη, άρα έχει να κάνει με τα συστήματα πληρωμών. Όντας επιεικής επιλέγω την εξήγηση ότι έγινε σφάλμα στη μετάφραση (άλλως, θα έπρεπε να δεχτώ ότι οι γράφοντες τελούν σε πλήρη σύγχυση).  

Στη συνέχεια, οι αρθρογράφοι λένε 

Η σχεδόν θρησκευτική εξύμνηση της μέγιστης αποκέντρωσης ως της βέλτιστης οργανωτικής μορφής των αγορών αποκαλύπτει κάτι παρόμοιο. Το γεγονός ότι η οικονομία και οι χρηματοπιστωτικές αγορές στις ανεπτυγμένες οικονομίες της αγοράς δεν οργανώνονται με καθαρά αποκεντρωμένο και αυθόρμητο τρόπο, αλλά γνωρίζουν κεντρικούς θεσμούς και δομές με εσωτερική ιεραρχία (επιχειρήσεις) εντός καθορισμένων πλαισίων κανόνων, έχει αναγνωριστεί από καιρό στην οικονομική βιβλιογραφία, τουλάχιστον από την εποχή των βραβευμένων με Νόμπελ Ronald Coase και Oliver E. Williamson.

Δηλαδή, οι αρθρογράφοι επικαλούνται την ανάγκη κανονιστικής ρύθμισης των αγορών επικαλούμενοι τις θεωρίες του Coase και του Williamson. 

Η αλήθεια είναι ότι βίωσα ένα οικονομικό και πολιτικό σοκ διαβάζοντας τα παραπάνω, αφού απόψε, όταν μπήκα στο σπίτι μου, έκλεισα την πόρτα του σπιτιού μου, σε έναν κόσμο που, επί σειρά ετών ασπάζεται και επιχειρεί να εφαρμόσει τις θεωρίες της Σχολής του Σικάγο και του επίσης νομπελίστα Μίλτον Φρίντμαν, ο οποίος κέρδισε νόμπελ (πηγή) με την άποψη ότι, η κυβέρνηση είχε την αντίθετη υποχρέωση: Να κρατήσει τα χέρια της μακριά από την οικονομία, να αφήσει την ελεύθερη αγορά να κάνει τη δουλειά της. Ο Φρίντμαν ήταν ένας πνευματικός κληρονόμος του Άνταμ Σμιθ, του 18ου αιώνα ιδρυτή της επιστήμης των οικονομικών και υπέρμαχος του laissez-faire: Κυβερνά καλύτερα η κυβέρνηση που κυβερνά λιγότερο. Ο Φρίτνμαν υποστήριζε ότι η ελεύθερη αγορά ενδιαφέρεται μόνο "produce something you want to buy" δηλαδή, η ελεύθερη αγορά ενδιαφέρεται μόνο αν μπορεί να παράξει κάτι που θέλεις να αγοράσεις (πηγή). Η a la cart επιλογή οικονομικών σχολών, που μάλιστα, δεν εφαρμόζονται έναντι του ευρώ, ανάλογα με τα συμφέροντα ή τις στοχεύσεις των αρθρογράφων υποσκάπτει την αξιοπιστία τους.

Λένε ύστερα οι αρθρογράφοι

Οι επιχειρήσεις και οι ατελείς συμβάσεις βοηθούν στην αντιμετώπιση της αβεβαιότητας και της πολυπλοκότητας και μειώνουν το κόστος των συναλλαγών – και δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση τη δεύτερη καλύτερη λύση ελλείψει κατάλληλων τεχνολογιών.

Εδώ, πλέον, υπάρχουν ισχυρές αμφιβολίες, εάν το άρθρο γράφεται από οικονομολόγους. Διότι το ΔΝΤ λέει ότι είναι γνωστό ότι οι ατελείς συμβάσεις στηρίζονται σε ασύμμετρη πληροφόρηση και ως εκ τούτου παράγουν στρεβλώσεις στην τραπεζική αγορά, όπως ο ηθικός κίνδυνος και η δυσμενής επιλογή (πηγή). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι "Λόγω της ατελούς και ασύμμετρης πληροφόρησης, οι ιδιώτες επενδυτές μπορεί να μην είναι πρόθυμοι να χρηματοδοτήσουν αξιόλογα σχέδια. Προσωπικό υψηλής ειδίκευσης μπορεί να μην γνωρίζει τις δυνατότητες πρόσληψης σε καινοτόμες επιχειρήσεις. Έτσι, η διάθεση ανθρώπινων και χρηματοδοτικών πόρων μπορεί να μην είναι η κατάλληλη στις αγορές αυτές, με αποτέλεσμα να μην αναλαμβάνονται σημαντικά σχέδια για την οικονομία." (πηγή) Είναι επίσης γνωστό ότι οι ατελείς συμβάσεις παράγουν κόστος ερμηνείας (διαιτησίας) και επομένως αβεβαιότητα ή κόστος συμμόρφωσης και επιβολής (νομικό κόστος) (πηγή). Είναι επίσης γνωστό ότι η ασύμμετρη πληροφόρηση και οι ατελείς συμβάσεις τελικά υποβαθμίζουν την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται στους πολίτες (πηγή). Υπό τις παραπάνω παραδοχές, το άρθρο αρχίζει να μοιάζει με ...οικονομικό αναθεωρητισμό, με ένα κακόγουστο οικονομικό ανέκδοτο.

Στη συνέχεια οι αρθρογράφοι λένε ότι

Το bitcoin δεν είναι επίσης σε καμία περίπτωση τόσο «δημοκρατικό» όσο πίστευε η κοινότητά του, τουλάχιστον τις πρώτες ημέρες, αλλά διαμορφώνεται από οικονομικά συμφέροντα και ισχυρούς μετόχους. Η μάζα, το 75% των διευθύνσεων, κατέχει μόνο το 0,2% του μεριδίου της αγοράς. Οι εκατό μεγαλύτεροι μέτοχοι bitcoin κατέχουν αξία μεγαλύτερη από ό,τι τα μικρότερα 38 εκατομμύρια μαζί. Σε τέτοιες συγκεντρωμένες αγορές, το σχόλιο ενός μεγάλου επενδυτή με πολυάριθμους οπαδούς στο Twitter είναι αρκετό για να προκαλέσει διολίσθηση των τιμών ή πυροτεχνήματα. Αυτό είναι περισσότερο ελιτίστικο παρά εξισωτικό. Ο διευθύνων σύμβουλος της Tesla, Elon Musk, είχε σχολιάσει αρκετές φορές το bitcoin, αναθεωρώντας επανειλημμένα τη γνώμη του, στην οποία η τιμή αντιδρούσε βίαια κάθε φορά.

Έχει ήδη ελεγχθεί ο ισχυρισμός εδώ και αποδείχτηκε ανακριβής.

Λένε, τέλος, οι κύριοι της ΕΚΤ

Εκτός από τις σχεδιαστικές ατέλειες που υπονομεύουν μακροπρόθεσμα το ενδιαφέρον για το bitcoin, το κρυπτοστοιχείο ενέχει επίσης κινδύνους για την κοινωνία και το περιβάλλον: το σύστημα χρησιμοποιείται εκτενώς για εγκληματικές δραστηριότητες και σπαταλά ενέργεια σε μείζονα κλίμακα. Το γεγονός ότι οι νομοθέτες σε πολλές χώρες παρακολουθούσαν επί μακρόν αδρανείς αυτό το παιχνίδι δεν σημαίνει ότι αυτή η κατάσταση θα παραμείνει έτσι.

Η ανάπτυξη της αγοράς bitcoin χαρακτηρίστηκε από την αρχή από τη χειραγώγηση της αγοράς και τις αμφίβολες δραστηριότητες των φορέων διενέργειας των συναλλαγών. Αυτό συνδυάζεται και με το γεγονός ότι ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό του bitcoin χρησιμοποιείται για παράνομες δραστηριότητες. Το λαθρεμπόριο ναρκωτικών, το ξέπλυμα χρήματος, η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και οι εκβιασμοί είναι οι πιο δημοφιλείς τομείς χρήσης του, ιδίως για διασυνοριακές πληρωμές. Τα σχετικά μεγέθη αμφισβητούνται εδώ. Ορισμένες μελέτες καταλήγουν ότι η χρήση για παράνομες δραστηριότητες φτάνει στο 40-50%. Οι υποστηρικτές του bitcoin, από την άλλη πλευρά, μιλάνε για ένα ποσοστό μικρότερο του 1%. Όμως αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο παρονομαστής συγχέει τον όγκο του εμπορίου με την οικονομική δραστηριότητα.

Στο βαθμό που η αρχή «ίδια λειτουργία - ίδιοι κίνδυνοι - ίδιοι κανόνες» πρόκειται να εφαρμοστεί στη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και στη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και να στοχεύει στην πράξη και όχι στο μέσο, η αλλαγή στάσης των ρυθμιστικών αρχών γίνεται όλο και πιθανότερη. Στην πραγματικότητα, οι Ευρωπαίοι νομοθέτες κινούνται ήδη προς αυτήν την κατεύθυνση. Διαφορετικά, ένα απλό χαρακτηριστικό ενός δικτύου ηλεκτρονικών υπολογιστών θα μπορούσε να παρακάμψει ένα κεντρικό στοιχείο του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κανονιστικού πλαισίου. Η ομάδα των είκοσι μεγάλων βιομηχανικών και αναδυόμενων οικονομιών, η G20, εργάζεται επί του παρόντος σκληρά για τη βελτίωση των διασυνοριακών πληρωμών. Αυτές είναι ακριβές και επειδή η όχι πάντα σαφής και σε παγκόσμιο επίπεδο ακόμη ασυνεπής εφαρμογή των κανονιστικών απαιτήσεων οδηγεί σε υψηλό κόστος συμμόρφωσης και νομικούς κινδύνους για τις νομίμως λειτουργούσες εταιρείες. Μια συνολική βελτίωση του κανονιστικού πλαισίου θα περιλάμβανε την κάλυψη όλων των διασυνοριακών πληρωμών και ταυτόχρονα τη βελτίωση της σαφήνειας και της δυνατότητας εφαρμογής και, ως εκ τούτου, της αποτελεσματικότητας του κανονιστικού πλαισίου.

Τέλος, υπάρχει και η γιγαντιαία ενεργειακή σπατάλη του δικτύου bitcoin. Τον Ιούνιο, το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ υπολόγισε την ετήσια κατανάλωση ενέργειας του bitcoin σε λίγο κάτω από 115 τεραβατώρες, που ισοδυναμεί περίπου με την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας του Πακιστάν. Και δεν υπάρχει καμία ελπίδα βελτίωσης στον ορίζοντα, επειδή η ακόρεστη δίψα για ενέργεια είναι εγγενής στο σύστημα. Χωρίς έναν επίσημο ή αξιόπιστο εκδότη, απαιτούνται πολύπλοκοι αποκεντρωμένοι μηχανισμοί ελέγχου και συνεπώς υψηλή υπολογιστική ισχύς, δηλαδή η τεράστια κατανάλωση ενέργειας είναι το αναπόφευκτο σύμπτωμα της κοινωνικής αναποτελεσματικότητας του συστήματος bitcoin. Τα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής που εκδίδονται κεντρικά από αξιόπιστους εκδότες είναι ασύγκριτα πιο αποδοτικά ενεργειακά και, συνεπώς, πιο βιώσιμα, όπως έχουν πλέον αποδείξει διάφορες μελέτες.

Η απειλή της ζημιάς στο περιβάλλον καθώς και το ρυθμιστικό αρμπιτράζ, ιδίως των παράνομων δραστηριοτήτων, καθιστούν την κυβερνητική αντίδραση όλο και πιο πιθανή. Κορυφαίοι παγκόσμιοι φορείς, όπως η Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF) και το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας(FSB), έχουν πρόσφατα κηρύξει απερίφραστα τον πόλεμο κατά του ξεπλύματος χρήματος μέσω των κρυπτοστοιχείων.

Ο κατάλογος των επιχειρημάτων κατά ενός μόνιμου bitcoin είναι μακρύς. Ακόμα και αν κανείς δεν μπορεί να πει για πόσο ακριβώς ακόμα θα πλανάται το φάντασμα, όλοι είναι ήδη αρκετά καλά πληροφορημένοι ώστε να μην βασίζονται στο bitcoin ούτε ως μέσο πληρωμής ούτε ως επένδυση κεφαλαίου. Ένα βιώσιμο bitcoin είναι τόσο αδύνατο όσο και η διαίρεση με το μηδέν.

Σχετικά με τη χρήση του bitcoin για εγκληματικές δραστηριότητες, έχω ήδη προσεγγίσει το θέμα εδώ. Θα είχε ενδιαφέρον, πάντως, να μας γνωρίσει η ΕΚΤ πόσα bitcoin βρήκε στα Panama Papers, Paradise Papers και Pandora Papers, όπου αθροίζονται περί τα 11,2 τρις δολάρια μαύρο χρήμα. Εξ όσων έχω διαβάσει, όλα αυτά τα λεφτά μετακινήθηκαν μέσω τραπεζικών λογαριασμών. Όχι μέσω κρυπτονομισμάτων. Δε θέλω να πιστέψω ότι οι "σοφοί" της ΕΚΤ διυλίζουν τον κώνωπα των κρυπτονομισμάτων, αλλά πρόθυμα καταπίνουν τα σκάνδαλα των ισχυρών της γης και των τραπεζών, ε;

Στο υπόλοιπο σκέλος εντύπωση προκαλούν τα εξής: Προφανώς, η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για την παραγωγή του bitcoin είναι μεγάλη. Βέβαια, ένας απλός έλεγχος δείχνει ότι η εξόρυξη (mining) του bitcoin καταναλώνει περίπου 110 Twh ανά έτος (πηγή) και όχι 115 Twh ανά έτος, όπως λένε οι αρθρογράφοι. Η κατανάλωση αυτή είναι συγκρίσιμη με την κατανάλωση μικρών χωρών όπως η Σουηδία και δεν έχει καμία σχέση με το Πακιστάν, το οποίο παρεμπιπτόντως, με βάση τα στοιχεία του Διεθνούς Οργασιμού Ενέργειας καταναλώνει 125,76 Twh ανά έτος (πηγή) και όχι 115 όπως ισχυρίζονται οι αρθρογράφοι. Αλλά, εντάξει, λάθη γίνονται και για την πρόοδο της κουβέντας, τα θεωρώ εκ προοιμίου αθώα. 

Ελέγχοντας τα στοιχεία, βλέπει κανείς παραπέρα, ότι η κατανάλωση ενέργειας λόγω της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος, όπως και η κατανάλωση ενέργειας λόγω της εξόρυξης χρυσού είναι διπλάσιες του bitcoin (πηγή). Κι αν ο χρυσός έχει αδιαμφισβήτητη αξία, η λειτουργία του τραπεζικού συστήματος δεν απολαμβάνει της ίδιας αναγνώρισης, ούτε παράγει αντίστοιχη υπεραξία. Απεναντίας, είναι πάρα πολλοί οι πραγματικοί και αντικειμενικοί λόγοι για τους οποίους οι πολίτες δικαιολογημένα επιφυλάσσονται έναντι των τραπεζών.

Αλλά, εφόσον η ΕΚΤ αποφάσισε να τοποθετηθεί και φιλοπεριβαλλοντικά, τότε, να υποθέσουμε ότι στοχεύει σε βελτιστοποίηση των παθογενειών του τραπεζικού τομέα ή του εξορυκτικού τομέα, ε; Ότι δεν στοχεύει αποκλειστικά στο bitcoin; Ολοκληρωμένη και συμπεριληπτική δεν θα έπρεπε να είναι η τοποθέτηση βαρυσήμαντων επιστημόνων σχετικά με το ζήτημα της ενεργειακής κατανάλωσης; Επειδή, έχω την άποψη ότι επιχειρείται δημιουργία εντυπώσεων, ως απάντηση στα ζητήματα που έθεσαν οι αρθρογράφοι της ΕΚΤ, αναφορικά με τα ζητήματα της ενέργειας, θα παραπέμψω στην μελέτη του Nick Carter, για το Πανεπιστήμιο του Harvard (πηγή), που βάζει το θέμα της ενέργειας σε μια ανάλυση κόστους-οφέλους, πολύ μακριά από τα όψιμα και ύποπτα δάκρυα των κυρίων της ΕΚΤ.  

Τέλος, οι κύριοι της ΕΚΤ, ούτε λίγο, ούτε πολύ απειλούν ότι θα επιχειρήσουν ρυθμιστική παρέμβαση στο bitcoin. Χμ. Και τι έγινε εκείνη η ιδρυτική Συνθήκη της ΕΕ που υποστήριζε ότι εντός της ΕΕ είναι ελεύθερη η διακίνηση προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών (πηγή); Και πώς θα ρυθμίσουν κάτι που δεν έχει πατρίδα, όντας παγκόσμιο; Δηλαδή έναντι ποιου θα πάρουν μέτρα; Και πώς θα τα εφαρμόσουν και σε βάρος ποιου θα τα επιβάλουν; Και πώς προστατεύουν την καινοτομία (που είναι πολιτική της ΕΕ πηγή) τη στιγμή που θέτουν ως όριο της καινοτομίας την προστασία του τραπεζικού κατεστημένου; 

Και τελικά, αφού είναι αδύνατο να επιβιώσει το bitcoin τότε γιατί απειλούν ότι θα πάρουν μέτρα; Θα πάρουν μέτρα για κάτι που είναι εκ φύσεως θνησιγενές; Μπορούν απλά να το αφήσουν να πεθάνει και να χορεύουν στον τάφο του, απολαμβάνοντας τον τίτλο του προφήτη ή της Κασσάνδρας που δικαιωματικά θα τους αποδοθεί σε μια τέτοια περίπτωση.

Το ότι θέλουν να πάρουν μέτρα, δείχνει ότι πιστεύουν το αντίθετο: Πιστεύουν ότι το bitcoin έφερε μια επανάσταση, που δεν αναμένεται να ανατραπεί. Και πρέπει να πάρουν μέτρα, όχι απέναντι σε κάτι θνησιγενές και αδύναμο αλλά σε κάτι που δυναμώνει κάθε στιγμή, απειλώντας το status quo.

Διάβασα, λοιπόν, ένα άρθρο που εισήγαγε κρυφίως δυο ψευδείς υποθέσεις, ήτοι (α) ότι αν το bitcoin γίνει μοναδικό μέσο πληρωμής μιας χώρας τότε θα παράγει πληθωρισμό, (β) ότι αν γίνει μοναδικό μέσο πληρωμής μιας χώρας τότε θα παράξει αποπληθωρισμό. Αλλά το bitcoin δεν φιλοδοξεί να καταργήσει τα εθνικά νομίσματα. Φιλοδοξεί να αποτελέσει μια παράλληλη οδό πληρωμών, στηριγμένη σε εμπιστοσύνη που παράγει το ίδιο το σύστημα της δημιουργίας του. Το ότι οι αρθρογράφοι εισαγάγουν (και μάλιστα ως υφέρπουσες) δυο αντιφατικές υποθέσεις, δημιουργεί επιφύλαξη για τους στόχους τους αλλά και την μέθοδο προσέγγισης και ερμηνείας του θέματος. 

Διάβασα ένα άρθρο που επιχείρησε με πάθος να πείσει ότι το bitcoin δεν είναι μέσο πληρωμών και νόμισμα. Αλλά η Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2015 καταλήγει ότι είναι νόμισμα και ήδη μελετά να εκδόσει αντίστοιχο δικό της νόμισμα. Αυτές οι παλινωδίες από κείμενα του, επί της ουσίας, ίδιου πολιτικού κέντρου εξουσίας (ΕΕ) υποσκάπτουν την αξιοπιστία των θεσμών και εγείρουν ερωτηματικά για τα κίνητρα των αρθρογράφων.

Και τελικά, διάβασα ένα άρθρο που έφτασε να υποστηρίζει έναν οικονομικό συγκεντρωτισμό, αντίθετο με την επιταγή για άνοιγμα και ελεύθερη λειτουργία των αγορών που κυριαρχεί στην πολιτική της ΕΚΤ επί τουλάχιστον 20 χρόνια, διάβασα για το πόσο καλές είναι οι ατελείς συμβάσεις (!), διάβασα ένα άρθρο με ανακριβή στοιχεία, που έφτασε να υιοθετήσει την ανερμάτιστη και αποδεδειγμένα ψευδή ρητορική του "κακού bitcoin που ξεπλένει χρήμα" και κατέληξε ότι είναι θνησιγενές. Αλλά παρά ταύτα, θα σπεύσουν να το ρυθμίσουν! 

Με αυτά τα δεδομένα, καταλήγω ότι το άρθρο παρουσιάζει στοιχεία "ψεκασμένης" αρθρογραφίας, προβαίνοντας σε αποσπασματικό μοντάρισμα ψευδών στοιχείων, σε στοχευμένη απόπειρα δημιουργίας εντυπώσεων, στοχευμένη απόπειρα πρόκλησης πανικού και χειραγώγησης της αγοράς των κρυπτονομισμάτων, στρατευμένη απόπειρα προβολής και επιβολής τραπεζικών συμφερόντων μέσα από το γνωστό και τόσο ευρέως χρησιμοποιημένο όπλο του φόβου. Αλλά εφόσον το κίνητρο αποκαλύφθηκε, η απόπειρα απέτυχε. Χρειάζεται πολύ περισσότερη και προσεκτικότερη προσπάθεια, ώστε να καταφέρουν κάτι, που και πάλι, στην καλύτερη των περιπτώσεων θα είναι μόνο μια μικρή καθυστέρηση στην αναπόφευκτη επανάσταση που ήδη ξεκίνησε.

Το άρθρο, μέσα από όλες τις παραπάνω αστοχίες, ανακρίβειες και ακροβατισμούς, αφήνει μηδενικό άθροισμα, σε όποιον σπατάλησε χρόνο διαβάζοντάς το και νομίζοντας ότι θα διαβάσει κάτι με νόημα και αξιόπιστο περιεχόμενο. Κρίμα. Αν αυτοί είναι οι "σοφοί" της ΕΚΤ τότε μου προκαλείται έντονη ανησυχία για το μέλλον του ευρώ και τόσο περισσότερο γίνεται αντιληπτό ότι το bitcoin ίσως να είναι μια λύση, απέναντι σε αυτή την κατάντια.