Νομοθετώντας με στόχο την κατάργηση των δικών του Νόμου Κατσέλη

Από τις πρόσφατες τροποποιήσεις που επήλθαν στον Ν. 3869/2010 (γνωστό ως «Νόμο Κατσέλη»), με τον Ν. 4336/2015 (ΦΕΚ Α 94/14-08-2015 ή εφεξής, χάριν συντομίας, «Μνημόνιο») επιλέγω να σχολιάσω, κατά δεύτερο λόγο, την διάταξη του άρθρου 2, με τίτλο «Μεταβατικές διατάξεις».

Α. Τα νομικά κείμενα:

Σύμφωνα με τη μνημονιακή διάταξη

«Άρθρο 2

Μεταβατικές διατάξεις

1. Οι οφειλέτες των οποίων η κύρια αίτηση εκκρεμεί κατά το χρόνο έναρξης της ισχύος του παρόντος νόμου υποχρεούνται εντός έξι (6) μηνών από της ενάρξεως της ισχύος του παρόντος νόμου και εφόσον μέχρι τότε δεν έχει λάβει χώρα συζήτηση της αιτήσεώς τους, να υποβάλουν στη γραμματεία του δικαστηρίου όπου τηρείται ο φάκελος της αιτήσεώς τους, επικαιροποιημένα τα στοιχεία που αναφέρονται στις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 4 του ν. 3869/2010 Η υπαίτια παράλειψης του οφειλέτη να ενημερώσει τα ανωτέρω στοιχεία του φακέλου θεωρείται παράβαση του καθήκοντος ειλικρινούς δηλώσεως του άρθρου 10 του ν. 3869/2010.»

Οι παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 4 του Ν. 3869/2010, όπως αντικαταστάθηκαν με το Μνημόνιο, έχουν ως ακολούθως:

«Άρθρο 4

1. Για την έναρξη της διαδικασίας, ο οφειλέτης καταθέτει αίτηση στο γραμματέα του αρμόδιου δικαστηρίου, συνοδευόμενη από τα έγγραφα της παραγράφου 2 του παρόντος άρθρου. Η αίτηση του οφειλέτη πρέπει να αναφέρει:

α) την περιουσιακή κατάσταση του ιδίου και του συζύγου και τα πάσης φύσεως εισοδήματά τους,

β) τους πιστωτές του και τις απαιτήσεις τους, αναλυόμενες σύμφωνα με τα οριζόμενα στις παραγράφους 4 και 4α του άρθρου 2 του παρόντος νόμου,

γ) τυχόν μεταβιβάσεις εμπραγμάτων δικαιωμάτων του επί ακινήτων, στις οποίες ο οφειλέτης προέβη την τελευταία τριετία πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης,

δ) τυχόν αίτημα για διαγραφή των χρεών του κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 5° του παρόντος νόμου ή σχέδιο για την διευθέτηση των οφειλών του, που λαμβάνει υπόψη με εύλογο τρόπο και συσχέτιση τα συμφέροντα των πιστωτών, την περιουσία, τα εισοδήματα και τις δαπάνες διαβίωσης του ιδίου και της οικογενείας του και την προστασία της κύρια κατοικίας του σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην παράγραφο 2 του άρθρου 9 του παρόντος νόμου.

Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Οικονομίας Ανταγωνιστικότητας, Ναυτιλίας και Τουρισμού, Δικαιοσύνης Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης που θα εκδοθεί εντός ενός (1) μηνός από τη δημοσίευση του παρόντος νόμου, προσδιορίζονται ο τύπος της αίτησης της παρούσας παραγράφου με τυποποιημένα υποδείγματα και τα απαιτούμενα συνοδευτικά έγγραφα και δικαιολογητικά.»

2. Η αίτηση της παραγράφου 1 πρέπει να συνοδεύεται από:

α) τα έγγραφα που ο οφειλέτης έχει στη διάθεσή του και αφορούν στην περιουσία και τα εισοδήματά του ιδίου και του συζύγου, στα κάθε φύσης εισοδήματα του, στους πιστωτές του και τις απαιτήσεις τους,

β) έγγραφη υπεύθυνη δήλωση του οφειλέτη όσον αφορά την ορθότητα του περιεχομένου της αιτήσεως της παραγράφου 1. Η παρ. 6 του άρθρου 22 του ν. 1599/1986, όπως αντικαταστάθηκε με την παράγραφο 13 του άρθρου 2 του ν. 2479/1997 (Α' 67) εφαρμόζεται και για την υπεύθυνη δήλωση του προηγούμενου εδαφίου.»

Β. Η επικαιροποίηση:

Ο Νόμος αποκτά μια νέα διαδικασία, η οποία αφορά τις εκκρεμείς αιτήσεις. Την επικαιροποίηση. Οι οφειλέτες των αιτήσεων αυτών οφείλουν εντός 6 μηνών από τις ενάρξεως ισχύος του Νόμου (δηλαδή, έως την 14-02-2016) να υποβάλλουν επικαιροποιημένα τα στοιχεία που προβλέπονται από τις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 4 του Ν. 3869/2010.

Συνεπώς, τα απαιτούμενα στοιχεία που πρέπει να επικαιροποιήσει ο κάθε οφειλέτης είναι:

1. Η περιουσιακή κατάσταση του ιδίου και του συζύγου και τα πάσης φύσεως εισοδήματά τους,

2. Τους πιστωτές του και τις απαιτήσεις τους, αναλυόμενες σύμφωνα με τα οριζόμενα στις παραγράφους 4 και 4α του άρθρου 2 του παρόντος νόμου,

3. Τυχόν μεταβιβάσεις εμπραγμάτων δικαιωμάτων του επί ακινήτων, στις οποίες ο οφειλέτης προέβη την τελευταία τριετία πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης,

4. Τυχόν αίτημα για διαγραφή των χρεών του ή σχέδιο για την διευθέτηση των οφειλών του και το αίτημα για προστασία της κύρια κατοικίας του.

5. Έγγραφη υπεύθυνη δήλωση του οφειλέτη όσον αφορά την ορθότητα του περιεχομένου της αιτήσεως της παραγράφου 1.

Στο πλαίσιο της επικαιροποίησης, ουσιαστικά, απαιτείται εκ νέου υποβολή όλων των στοιχείων και δικαιολογητικών εγγράφων. Από τη διατύπωση του Νόμου προκύπτει, ότι απαιτείται και η υποβολή νέας υπεύθυνης δήλωσης.

Το τι ακριβώς περιλαμβάνεται στην έννοια των δικαιολογητικών και στοιχείων, δεν μας είναι γνωστό, τη στιγμή που γράφεται αυτή η ανάρτηση. Αυτό θα προκύψει και θα συγκεκριμενοποιηθεί από την αναμενόμενη «εντός ενός μηνός από τη δημοσίευση» Υπουργική Απόφαση, η οποία θα προσδιορίσει «τα απαιτούμενα συνοδευτικά έγγραφα και δικαιολογητικά».

Γ. Το ουσιαστικό περιεχόμενο της ρύθμισης:

Είναι προφανές, ότι ο μνημονιακός Νομοθέτης αποπειράται να επέμβει στις ήδη εκκρεμούσες αιτήσεις του Ν. 3869/2010, με εμφανές άγχος, να αποφύγει την αντισυνταγματικότητα. Για το λόγο αυτό, αξίζει να ερευνήσουμε εν προκειμένω, εάν προκύπτουν συνέπειες στην εκκρεμοδικία ή/και την ουσία της υποθέσεως, από την νεοπαγή διαδικασία.

Κατ' αρχάς, με την εισαγόμενη νέα προδικαστική διαδικασία, για τις ήδη εκκρεμούσες αιτήσεις, την επικαιροποίηση, επιφορτίζεται ο οφειλέτης να ανταποκριθεί σε πρόσθετες υποχρεώσεις παροχής πληροφοριών και να προσαγάγει νέα προαπαιτούμενα, σε ήδη κατατεθείσες αιτήσεις, για τις οποίες υπενθυμίζεται, ότι έχει ιδρυθεί εκκρεμοδικία κατά το άρθρο 221ΚΠολΔ και παράγονται ήδη οι συνέπειές της, κατά το άρθρο 222ΚπολΔ και το 20 παρ 1 του Συντάγματος.

Πρόκειται, δηλαδή, για μια δικονομική διάταξη, με την οποία εισάγεται αναδρομικά ένα μετα-προδικαστικό προαπαιτούμενο. Ήδη αυτή η αναδρομικότητα παρουσιάζει προβλήματα.

Βέβαια, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, ότι δεν δημιουργείται το παραμικρό πρόβλημα αντισυνταγματικότητας, καθώς η διάταξη είναι απλά αναδρομικής ισχύος. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να υποστηριχθεί, εάν η διάταξη δεν ήταν δυσμενέστερη ή εάν δεν ασκούσε επιρροή στην εκκρεμοδικία ή/και στην ουσία της υποθέσεως.

Εφόσον πληρούνταν οι ανωτέρω αρνητικές προϋποθέσεις, θα μπορούσε ενδεχομένως να υποστηριχθεί, ότι δεν προσβάλλεται το από το άρθρο 20 παρ 1 του Συντάγματος δικαίωμα και αξίωση του πολίτη (και αντίστοιχα, υποχρέωση της πολιτείας) για την παροχή δικαστικής προστασίας.

Ωστόσο, η παραβίαση της διατάξεως επιφέρει ουσιαστικά αποτελέσματα, καθόσον σε περίπτωση κατά την οποία ο οφειλέτης δεν συμμορφωθεί ή έστω, παραλείψει να συμμορφωθεί με την υποχρέωση επικαιροποίησης των στοιχείων της αίτησής του, τότε επέρχεται, ως ουσιαστική συνέπεια, η απόρριψη της αιτήσεως του Ν. 3869/2010, λόγω ανειλικρινούς δηλώσεως. Δηλαδή η αίτηση απορρίπτεται ως ουσιαστικά αβάσιμη.

Παράλληλα, δημιουργείται ένα πλάσμα δικαίου (και επιτρέψτε μου να προσθέσω, και πλάσμα χρόνου), καθώς σε μεταγενέστερο χρόνο από την νόμιμη κατάθεση της αιτήσεως και των δικαιολογητικών στοιχείων και την εντεύθεν, επέλευση της εκκρεμοδικίας, ορίζεται, ότι η σιωπή ή η παράλειψη του οφειλέτη να ανταποκριθεί στην απαίτηση της επικαιροποίησης, συνιστά λόγο απόρριψης της αιτήσεως στην ουσία της, ως ανειλικρινούς, παράγοντας όλα τα αποτελέσματα του ουσιαστικού δεδικασμένου, σύμφωνα με τα 321 κι επόμενα άρθρα του ΚΠολΔ.

Συνεπώς, η επικαιροποίηση καθίσταται όρος του ουσιαστικά βάσιμου της εκάστοτε και μάλιστα, νομίμως κατατεθείσας αιτήσεως, παράγοντας δεδικασμένο για τα ζητήματα ουσίας που (δεν) κρίθηκαν, καθώς και για τις ενστάσεις και τους ισχυρισμούς που καταλαμβάνονται από τη θετική λειτουργία του δεδικασμένου!

Δ. Η συνταγματική αξίωση παροχής δικαστικής προστασίας

Όπως μάθαμε ήδη από τα πανεπιστημιακά μας εγχειρίδια, το σπουδαιότερο γεγονός στην εξέλιξη των ατομικών δικαιωμάτων μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και δη στον ευρωπαϊκό χώρο, ήταν η μεγάλη ενίσχυση της δικαστικής τους προστασίας («δικαστικοποίηση» των ατομικών δικαιωμάτων). Έτσι, η δικαστική προστασία των ατομικών δικαιωμάτων απέκτησε σταδιακά τεράστια σημασία στην εποχή μας, ώστε να κατοχυρώνεται αφ’ ενός σε διεθνές επίπεδο, με τις διακηρύξεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου (άρθρο 10 της Οικουμενικής Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών του 1948, άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως περί προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου του 1952) και αφ’ ετέρου σε εθνικό επίπεδο, με τα διάφορα Συντάγματα.

Στο Ελληνικό Σύνταγμα, το δικαίωμα αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 παρ. 1, κατά το οποίο «Καθένας έχει δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και μπορεί να αναπτύξει σ’ αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώματα ή συμφέροντά του, όπως νόμος ορίζει».

Έτσι, το Ελληνικό Σύνταγμα στο ως άνω άρθρο του -το οποίο σημειωτέον δεν περιλαμβάνεται στις διατάξεις που μπορούν να ανασταλούν κατά το άρθρο 48 παρ. 1 του Συντάγματος- εγγυάται την ελεύθερη πρόσβαση στο Δικαστήριο, κατοχυρώνει επομένως το θεμελιώδες δικονομικό δικαίωμα της προσφυγής στα δικαστήρια, της αξίωσης, δηλαδή, να κινηθεί η δικαστική διαδικασία αντικειμενικής απονομής δικαιοσύνης. Η δικαστική προστασία ισχύει μέσα στα διαδικαστικά πλαίσια που χαράζουν οι εκάστοτε ισχύοντες δικονομικοί νόμοι («ως νόμος ορίζει»), οι οποίοι όμως δεν μπορούν να περιορίζουν, αλλά οφείλουν απλώς να προσδιορίζουν τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος παροχής δικαστικής προστασίας.[1]

Ε. Τα προβλήματα της διάταξης

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να παρατηρηθεί, ότι καμία διαδικασία επικαιροποίησης δεν ήταν απαραίτητη.

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 10 παρ.3 του Ν. 3869/2010, όπως ίσχυε, ο οικονομικός έφορος υποχρεούται να χορηγεί σε πιστωτή του οφειλέτη, κάθε πληροφορία και στοιχείο για την περιουσιακή κατάσταση και τα εισοδήματα του οφειλέτη- φορολογούμενου, ακόμη και αν αυτά εμπίπτουν στο φορολογικό απόρρητο, εφόσον είναι πρόσφορα για να καταστεί δυνατός ο σχετικός περιουσιακός έλεγχος του οφειλέτη εκ μέρους του αιτούντος πιστωτή, καθόσον το φορολογικό απόρρητο, επιτρεπτώς κάμπτεται εν προκειμένω από τη ρητή διάταξη του άρθρου 10 παρ.3 του Ν.3869/2010.

Το παραπάνω αποτέλεσε ομόφωνη γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, η οποία έλαβε αύξοντα αριθμό 126/2012 και μπορείτε να την βρείτε ΕΔΩ.

Η παραπάνω γνωμοδότηση, μάλιστα, την 24-09-2012, έγινε δεκτή από τον τότε Υφυπουργό Οικονομικών και κατέστη, τελικώς, Υπουργική Απόφαση, με αριθμό  ΠΟΛ.1199/22-10-2012. Η εν λόγω Υπουργική απόφαση, μάλιστα, είχε σχολιαστεί σε παλαιότερη ανάρτηση αυτού του ιστολογίου, την οποία μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ.

Κάθε πιστωτής, λοιπόν, μπορούσε να έχει πρόσβαση σε όλα τα οικονομικά στοιχεία του οφειλέτη, αρκεί να το ζητούσε, κατά τη διαδικασία που προέβλεπε ο Νόμος.

Επομένως, η επικαιροποίηση δεν ήρθε να καλύψει το οποιοδήποτε κενό ενημέρωσης των πιστωτών. Δεν ήρθε να καλύψει ελλείμματα ή/και νομοτεχνικές ατέλειες του υφιστάμενου Νόμου.

Η από την πλευρά μου προκρινόμενη γραμματοπαγής αλλά και τελολογική ερμηνεία του νομοθετήματος δίνει ως αποτέλεσμα, την απροκάλυπτη πρόθεση του Νομοθέτη, να εισαγάγει, κατά τρόπο αντισυνταγματικό, μια νόθα δικονομική διάταξη, η οποία παράγει ουσιαστικά αποτελέσματα, με πρόδηλο σκοπό, να καταργήσει εκκρεμείς δίκες, απορρίπτοντας τις αιτήσεις των οφειλετών-δανειοληπτών, ως ουσιαστικά αβάσιμες, κατά πλάσμα δικαίου.

Η «επικαιροποίηση» λοιπόν, δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα μνημονιακό εφεύρημα, ένα παράθυρο μαζικής απόρριψης αιτήσεων, ως ουσιαστικά αβάσιμων, οι οποίες κατά πλάσμα δικαίου θα κριθούν ως ανειλικρινείς.

Κατά τον τρόπο αυτό, περαιτέρω, θα καταστεί αδύνατη η επανυποβολή αιτήσεως από τους οφειλέτες, των οποίων οι αιτήσεις απορρίφθηκαν ένεκα μη επικαιροποίησης, εφόσον στηρίζονται στα ίδια πραγματικά (οικονομικά, οικογενειακά, περιουσιακά κλπ) στοιχεία, τα οποία, κατά πλάσμα δικαίου, κρίθηκαν ως ανειλικρινή, από ένα, κατά πλάσμα δικαίου, παραγόμενο ουσιαστικό δεδικασμένο.

Κατά την παραπάνω θεώρηση η ψηφισθείσα διάταξη πάσχει πρόδηλη αντισυνταγματικότητα και ως τέτοια θα πρέπει να ανακηρυχθεί ως αντισυνταγματική από τα Ειρηνοδικεία στο πλαίσιο του διάχυτου και παρεμπίπτοντος ελέγχου της Συνταγματικότητας των Νόμων κι ως εκ τούτου, ο Δικαστής, που ορκίστηκε να τηρεί το Σύνταγμα, οφείλει να να την κηρύξει ανεφάρμοστη.

---

[1] Απόσπασμα από το κείμενο της κας Ασπασίας Καλαφάτη, Προέδρου Διοικητικών Πρωτοδικών, δημοσιευμένο στην Ένωση Διοικητικών Δικαστών και προσβάσιμο σε γνώση Σας από ΕΔΩ